Prawidłowo funkcjonujący system odpornościowy (immunologiczny) zapewnia utrzymanie homeostazy, czyli funkcjonalnej równowagi na każdym poziomie całego organizmu. Zdrowy system immunologiczny rozpoznaje, identyfikuje, pamięta, atakuje i niszczy bakterie, wirusy, grzyby, pasożyty lub jakiekolwiek inne patogenne czynniki, nie występujące naturalnie w organizmie.

 

Do najpowszechniejszych chorób autoimmunologicznych zaliczamy: chorobę Hashimoto, chorobę Leśniowskiego-Crohna, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, celiakię, reumatoidalne zapalenie stawów, zapalenie trzustki, toczeń układowy, zespół Sjögrena, stwardnienie rozsiane oraz alergie.

 

Organizm ludzki posiada niezwykle złożony, wielopoziomowy, współzależny system obrony przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi, niezależnie od ich rodzaju (czynnikami chemicznymi, fizycznymi, biologicznymi, np. drobnoustrojami i ich toksynami, itd.).
Wadliwy system odpornościowy poprzez błędnie ukierunkowane reakcje może pustoszyć organizm poprzez kierowanie przeciwciał do walki z własnymi komórkami. Konsekwencją tego jest szereg chorób autoimmunologicznych.

 

Wybrane choroby autoimmunologiczne

 

Choroba Hashimoto

W przebiegu choroby Hashimoto dochodzi do powstawania przeciwciał przeciwko własnej tarczycy. Powoduje to przewlekłe, niebolesne zapalenie, które powoli niszczy ten gruczoł prowadząc do niedoczynności tarczycy i wielu różnych zespołów, objawów. Terapia obejmuje podawanie leków zawierających L-tyrozynę, zmianę diety, suplementację preparatami zawierającymi selen, witaminę D oraz fitoterapię.

 

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna należy do nieswoistych chorób zapalnych jelit. Może dotyczyć każdego odcinka przewodu pokarmowego – od jamy ustnej do odbytu. Zmiany zapalne w postaci szczelin, ropni i przetok najczęściej zlokalizowane są w końcowym odcinku jelita krętego, a następnie w jelicie cienkim i grubym oraz w niewielkim odsetku dotyczą przełyku, żołądka i dwunastnicy. Choroba objawia się nawracającymi, często krwistymi biegunkami, bólami brzucha, gorączką lub/i niezamierzoną utratą masy ciała, krwawieniami z przewodu pokarmowego lub zmianami okołoodbytowymi.

 

Wrzodziejące zapalenie jelita grubego

Podobne objawy daje wrzodziejące zapalenie jelita grubego, główna różnica polega na lokalizacji zmian, które umiejscowione są w błonie śluzowej i podśluzowej jelita grubego. W terapii stosuje się leki przeciwzapalne i immunosupresyjne, fitoterapię oraz dostosowaną dietę często konieczne są zabiegi chirurgiczne.

 

Celiakia

Celiakia (choroba trzewna) jest chorobą genetyczną o charakterze autoimmunologicznym, związaną z nietolerancją glutenu. U chorych gluten powoduje zanik kosmków jelitowych, co prowadzi do zaburzenia perystaltyki jelit i wchłaniania, a w konsekwencji do niedożywienia i niedoborów składników odżywczych w organizmie. Objawy towarzyszące to najczęściej przewlekłe biegunki (luźne, cuchnące i połyskujące stolce), wzdęcia, spadek masy ciała. Jak dotąd najskuteczniejszą metodą leczenia gwarantującą trwałą poprawę jest stosowanie właściwie dobranej przez specjalistę diety bezglutenowej oraz wspomagająca terapia ziołowa.

 

Naturalne metody

Ostatnie lata przyniosły ogromny postęp w poznaniu i właściwym diagnozowaniu chorób o podłożu autoimmunologicznym. Wiadomo obecnie, że oprócz farmakoterapii kluczową rolę dla rokowania ma właściwe żywienie oraz wspomaganie preparatami ziołowymi. Bardzo rzadko możliwe jest leczenie chorób autoimmunologicznych wyłącznie naturalnymi substancjami znajdującymi się w pożywieniu oraz surowcach zielarskich.

 

Dieta w chorobach autoimmunologicznych

W chorobach autoimmunologicznych dieta powinna obfitować w antyoksydanty czyli przeciwutleniacze walczące z wolnymi rodnikami, których ilość w przypadku procesów zapalnych jest bardzo duża. Do antyoksydantów zalicza się witaminę A, C, E, cynk i selen. Ważne jest również zapobieganie niedoborom witaminy D i kwasów omega-3 w organizmie. Plan żywienia powinien zostać ułożony przez dietetyka i dopasowany do indywidualnych potrzeb pacjenta. Pamiętać należy bowiem, iż nie może być traktowany jak tymczasowa dieta, tylko jako trwała zmiana nawyków żywieniowych, jak np. w celiakii, gdzie konieczne jest usunięcie glutenu z jadłospisu na stałe czy w chorobie Hashimoto gdzie eliminuje się gluten oraz laktozę.

 

Zioła w chorobach autoimmunologicznych

Preparaty roślinne są nieodzownym i bezpiecznym sposobem łagodzenia nie tylko objawów chorób autoimmunologicznych, ale też czynników, które mogą je nasilać. Jedną z przyczyn mających wpływ na rozwój tych chorób jest stres. Wydzielające się podczas stresu hormony, w większości przypadków aktywują reakcje fizjologiczne, ale jednak czasem mogą je również wygaszać, powodując niestabilność układu odpornościowego. Dlatego ważne jest, aby zachować równowagę i spokój.

 

Najczęściej stosowanymi surowcami roślinnymi o właściwościach uspokajających jest korzeń kozłka lekarskiego, liść melisy, ziele serdecznika oraz szyszka chmielu. Surowce te mają działanie kompleksowe obejmujące zarówno układ nerwowy, jak i krwionośny oraz pokarmowy. Łagodzą dolegliwości spowodowane nadmiernym stresem w obrębie każdego z tych układów. Produkty z surowcami o działaniu uspokajającym można nabyć w aptece zarówno w postaci gotowych mieszanek ziołowych jak i tabletek. W chorobach autoimmunologicznych dotykających przewodu pokarmowego, oprócz stosowania surowców o działaniu uspokajającym konieczne bywa zastosowanie leków regulujących wypróżnienia.

 

W biegunkach o różnym podłożu można zastosować preparaty o działaniu ściągającym, przeciwzapalnym i przeciwdrobnoustrojowym z kory dębu (np. Quecor) czy kłącza pięciornika, a także złożone mieszanki ziołowe jak np. Zioła przeciwbiegunkowe zawierające kłącze pięciornika, liść mięty pieprzowej, nasienie płesznika, liść jeżyny fałdowanej i liść szałwii.

 

W zaparciach mogących towarzyszyć autoimmunologicznym chorobom układu pokarmowego zasadniczo przeciwwskazane jest stosowanie antrachinonowych środków przeczyszczających takich jak liść senesu, kora kruszyny czy korzeń rzewienia, mogą bowiem prowadzić do bolesnych skurczów, uszkodzeń, a nawet krwawień ze ściany jelit. Ogromnie przydatne i zarazem bezpieczne są surowce śluzowe oraz zawierające błonnik: nasiona lnu, nasiona i łupiny nasienne babki jajowatej czy nasienie płesznika. Oprócz działania ułatwiającego wypróżnianie surowce te chronią śluzówkę układu pokarmowego przed uszkodzeniami powlekając ją warstwą śluzu.

 

Kolejną grupą roślin wspomagających leczenie dolegliwości układu pokarmowego są surowce regulujące pracę przewodu pokarmowego poprzez działanie przeciwzapalne, tonizujące, rozkurczające mięśnie gładkie ścian jelita, redukujące wzdęcia i poprawiające trawienie. Wiele roślin posiada takie właściwości m.in. ziele krwawnika, owoc kminku, owoc kopru, liść melisy, koszyczek rumianku, ziele dziurawca, korzeń arcydzięgla, ziele serdecznika, kłącze pięciornika i liść mięty.

Istotną rolę w diecie regulującej pracę przewodu pokarmowego mogą odegrać zioła prebiotyczne (np. korzeń mniszka, kłącze perzu, cykoria), które korzystnie wpływają na rozwój prawidłowej flory bakteryjnej jelit, łagodząc stany zapalne błony śluzowej układu pokarmowego oraz inne dolegliwości przewodu pokarmowego. Przykładem zastosowania mieszanki ziół prebiotycznych jest ich dodatek do porannej owsianki na wodzie z dodatkiem świeżych owoców.

 

Wszystkie preparaty ziołowe, mimo bardzo korzystnego profilu bezpieczeństwa powinny być stosowane po konsultacji z lekarzem lub farmaceutą, ponieważ mogą wywołać reakcje alergiczne (np. rumianek), lub wchodzić w interakcje z równocześnie stosowanymi lekami (np. dziurawiec).

 

Dr n. med. Natasza Balcer-Dymel – specjalistka ds. żywienia, czynna zawodowo farmaceutka.
Artykuł ukazał się w poradniku Naturalnie Zdrowi nr 10/2018