Każdego roku, od późnej jesieni do początków wiosny, wzrasta problem infekcji i przeziębień. W mediach rozważa się po raz kolejny skuteczność środków wspomagających naszą odporność. Problem dotyczy prawie każdego z nas, w krytycznym okresie zapadamy na zdrowiu co najmniej raz.

 

Od sprawności indywidualnych mechanizmów immunologicznych zależy, czy skończy się to tylko przejściowym osłabieniem, czy też ciężką grypą mogącą powodować poważne powikłania.

 

Jednym z uznanych środków, wspomagających odporność ludzkiego organizmu, jest jeżówka purpurowa Echinacea purpurea. To tradycyjny lek amerykańskich Indian, zweryfikowany pozytywnie przez współczesne badania naukowe. Mniejsze znaczenie w lecznictwie mają: jeżówka blada E. pallida oraz jeżówka wąskolistna E. angustifolia. Wszystkie te gatunki wywodzą się z Ameryki Płn., jednak całkiem dobrze radzą sobie i w europejskich hodowlach. Mimo że wykorzystanie jeżówki w lecznictwie ma swoje źródła w tradycyjnej medycynie Indian, nie stosuje się dziś surowców bezpośrednio dostarczanych przez gatunek. Zamiast tego używamy preparatów z nich otrzymywanych, głównie soki i ekstrakty, również suche (np. Echinerba).

 

Do ich sporządzania wykorzystuje się głównie ziele i korzeń jeżówki, niekiedy całą  roślinę. Indywidualne działanie immunostymulujące wykazuje szereg zawartych w jeżówce substancji o różnych mechanizmach działania: polisacharydy, kwas cykoriowy, betaina, związki kortykotropowe. Ich zastosowanie osobno nie przynosi takich korzyści terapeutycznych, jak w przypadku pełnego ekstraktu. To powszechnie znana zaleta naturalnych terapeutyków: skuteczność leku roślinnego determinuje synergia – zgodne, jednokierunkowe działanie związków aktywnych, występujących obok siebie w surowcu leczniczym.

 

Głównym kierunkiem takiego synergicznego działania związków aktywnych jeżówki jest krótkotrwała stymulacja układu odpornościowego, przekładająca się na zwiększenie odporności organizmu.

 

Popularność jeżówki w ostatnich latach sprawiła, że jej działanie zostało potwierdzone w licznych badaniach, co wraz z długotrwałymi doświadczeniami medycyny tradycyjnej nadaje jeżówce wysoką rangę wśród fitoterapeutyków, w skali światowej.

 

Udowodniono, że ekstrakty z Echinacei – zarówno te podane pozajelitowo, jak i dojelitowo – mają wyraźny wpływ na różne elementy układu odpornościowego (tj. krwinki białe, granulocyty, makrofagi), a także pobudzają wydzielanie związków hamujących rozprzestrzenianie się choroby. Działanie jeżówki daje czasową odpowiedź nieswoistą. Co to oznacza?

 

Na skutek oddziaływania leku wzrasta odporność organizmu nie na jeden, lecz na liczne czynniki chorobotwórcze. Działanie takie pojawia się jedynie przy stosowaniu niewielkich dawek leku, przez wyraźnie określony czas, jeśli zachodzi taka potrzeba w ściśle określonych cyklach. Paradoksalnie zbyt duże dawki lub długotrwałe stosowanie jeżówki mogą spowodować spadek odporności! Kłania się starożytna zasada umiaru, złotego środka (aurea mediocritas).

 

Jeżówkę zaleca się także w leczeniu infekcji dróg moczowych, trudno gojących się ran, oparzeń, odleżyn i owrzodzeń. Jej zastosowanie w leczeniu chorób nowotworowych i łuszczycy, mimo obiecujących wyników, pozostaje jeszcze w sferze badań.

 

Przeciwskazania

W świetle aktualnych wyników badań nie zaleca się stosowania leków z jeżówki w schorzeniach autoimmunologicznych. Istnieje ryzyko zaostrzenia choroby. Dotyczy to AIDS, stwardnienia rozsianego, białaczki, a także innych przypadków autoagresji, na przykład niektórych chorób układowych tkanki łącznej. Jeżówki nie wolno również stosować, gdy obniżenie odporności jest terapeutycznie oczekiwane: przy transplantacji narządów lub szpiku kostnego. Innym problemem może być potencjalne nasilenie przez jeżówkę toksycznego działania innych leków. Takie ryzyko pojawia się przy jednoczesnym stosowaniu z metotreksatem, ketokonazolem czy sterydami anabolicznymi. Idąc tym tropem, stosowania jeżówki powinny unikać osoby cierpiące na poważne choroby wątroby: marskość, stłuszczenie czy przewlekłe stany zapalne. Jeżówka – jak każda roślina z rodziny Asteraceae – może powodować u osób uczulonych na tę rodzinę przykre objawy uczuleniowe, najczęściej dotyczące skóry i błon śluzowych. Rzadziej pojawiają się duszności, obrzęki i skurcz oskrzeli.

 

Obecnie najważniejszymi wskazaniami do stosowania przetworów z jeżówki są nawracające infekcje górnych dróg oddechowych i uszu, skłonność do przeziębień i kataru, a także paradontoz i dolegliwości jamy ustnej.

 

dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk

 

Przeczytaj także: