Jesteśmy istotami stałocieplnymi. W warunkach fizjologicznych nasz organizm posiada mechanizmy, pozwalające mu wytworzyć ciepło, ale i nadmiar tego ciepła oddać, by utrzymać stałą temperaturę. 

 

Gruczoły potowe i apokrynowe

 

Najefektywniejsze „oddawanie“ ciepła do otoczenia odbywa się przez skórę, dzięki wydzielaniu na jej powierzchnię potu. Za produkcję i wydzielanie potu odpowiadają gruczoły potowe. Jest ich na naszej skórze od 2 do 4 milionów!
Mamy dwa rodzaje gruczołów potowych: ekrynowe – rozmieszczone na całym ciele, ich ujścia są na powierzchni skóry, wydzielina jest wodnista, bezbrawna i bezwonna, składa się głównie z wody, zawiera też chlorek sodu, mocznik, amoniak. Tą drogą jest też wydalany alkohol czy leki.

Gruczoły apokrynowe są rozmieszczone tylko w kilku miejscach naszego ciała: pod pachami, w okolicach narządów płciowych czy na brodawkach sutkowych; ich ujścia są w mieszkach włosowych i tą drogą wydostaje się wydzielina na powierzchnię skóry. Jest mętna i lepka, zawiera dużo tłuszczów. Rozkładana jest przez bakterie na powierzchni skóry. To główna przyczyną nieprzyjemnego zapachu. Gruczoły te zaczynają pracować dopiero w okresie dojrzewania, to wtedy u wielu osób pojawia się nadmierna potliwość.

 

Pot jest wydzielany na powierzchnię skóry. W ciągu dnia wytwarza się go prawie 800 ml! W czasie godzinnego biegu, w temperaturze 6-7°C, ponad jeden litr!

 

Zwiększone wydzielanie potu

Następuje nie tylko w wyniku wysiłku fizycznego, ale też na skutek pobudzenia emocjonalnego. U wielu ludzi stwierdza się też jednak zwiększone wydzielanie nawet w sytuacji braku stresu. Ich ciało jest zlane potem, w szczególności dłonie, stopy, twarz i pod pachami.

Wytwarzanie potu u tych osób może być 4-5-krotnie większe niż normalnie. To sytuacja dla nich przykra. Unikają podawania komuś dłoni, nie chcą występować publicznie. Lęk i stres powodują jeszcze bardziej intensywne pocenie. Niszczy się też szybciej ich odzież, są narażone na grzybice.

 

Nadpotliwość pierwotna

Jest najczęściej dziedziczona, stwierdza się nadpotliwość strefową w rejonach dłoni, pach i stóp, problemy rozpoczynają się w początkowym okresie dojrzewania.

 

Nadpotliwość wtórna

Powstaje w przebiegu różnych chorób, na skutek stosowania leków, alkoholu czy kofeiny. Niektóre naturalne stany fizjologiczne naszego organizmu mogą generować nadpotliwość: ciąża, menopauza, andropauza. Wiele chorób daje objaw zwiększonej potliwości: nadczynność tarczycy, cukrzyca, choroby nowotworowe, gruźlica, zaburzenia lękowe, guzy nadnerczy. Do leków wywołujących nadpotliwość należą antybiotyki czy leki stosowane w psychiatrii. W nadpotliwości wtórnej zwiększone pocenie dotyczy całej powierzchni skóry.

 

Diagnostyka

W sytuacji, gdy potliwość wystąpiła nagle i stwierdzamy dodatkowe objawy – jak utrata wagi i inne, niepokojące – powinna zostać przeprowadzona przez lekarza diagnoza, w celu wykluczenia lub potwierdzenia choroby ogólnoustrojowej. W sytuacji pacjenta, zmagającego się od dłuższego czasu z potliwością głównie pod pachami i dłoni, będzie to potliwość pierwotna.  W ocenie potliwości i skuteczności leczenia najczęściej stosuje się dwa narzędzia: ocenę wg skali HDSS i test Minora.

 

Terapia nadmiernej potliwości

Problem dotyka około 3% społeczeństwa, są to najczęściej osoby w wieku 25-65 lat.

Antyperspiranty

To kosmetyki zawierające sole glinu lub (i) cyrkonu. Związki te działają przez zablokowanie ujścia gruczołu potowego, wykazują też działanie przeciwbakteryjne (zmniejszenie przykrego zapachu). Ich działanie jest jednak krótkotrwałe, powstają nowe gruczoły lub związki aktywne usuwane są z gruczołu. Trzeba je aplikować na suchą, nieuszkodzoną skórę i zmywać rano. Są skuteczne u osób z niezbyt nasiloną potliwością.

Pierwszym rozwiązaniem dla pacjentów borykających się z problemem nadpotliwości, będzie zastosowanie antyperspirantów, szałwii i utrzymywanie właściwej higieny skóry. Pojawiają się doniesienia o możliwej toksyczności glinu, jednak na razie nie zostały potwierdzone.

 

Jonoforeza

Zabieg polega na przepuszczaniu stałego prądu elektrycznego przez roztwór, w którym są zanurzone dłonie lub stopy (jonoforeza pach jest trudna, ale możliwa do wykonania). Przepływający prąd powoduje zamknięcie ujścia gruczołów. Efekt ten jest również czasowy, utrzymuje się 5-10 miesięcy.

 

Toksyna botulinowa

Skóra jest ostrzykiwana toksyną botulinową. Ostrzykuje się pachy, dłonie, twarz. Toksyna powoduje zablokowanie przesyłania impulsów nerwowych do gruczołów. Jest to metoda skuteczna, wykonywana tylko przez lekarzy specjalistów, jej efekty są odwracalne po 6-12 miesiącach.

 

Mikrofale

Wnikają na niewielką głębokość i niszczą gruczoły. Zabieg ten ma przewagę nad toksyną: nie wymaga zastosowania igieł, efekt jest długotrwały.
Toksyna botulinowa i mikrofale to na razie drogie zabiegi, wykonywane tylko w wyspecjalizowanych ośrodkach. Z zabiegów dermokosmetycznych (chirurgicznych) stosuje się również wiązkę laserowową, wprowadzaną pod skórę. Niszczy gruczoły, ale i sympatektomię (blokada nerwu).

 

Leczenie systemowe

Wśród leków syntetycznych efekt zmniejszający wytwarzanie potu dają leki z grupy przeciwcholinergicznych, jednak ich działania niepożądane (suchość w jamie ustnej, nieostre widzenie, zatrzymanie moczu, przyspieszona praca serca, zaparcia, przegrzanie organizmu) praktycznie wyklucza szerokie stosowanie.

 

Najbezpieczniejsze są surowce roślinne

Najważniejsze to melisa i szałwia. Skuteczność melisy wynika z jej działania uspokajającego, co prowadzi do łagodzenia objawów nadpotliwości. Bezpośrednim działaniem przeciwpotnym charakteryzuje się szałwia. Dokładny mechanizm tego działania nie został jeszcze wyjaśniony, jednak badania kliniczne wykazują jej wysoką skuteczność w łagodzeniu nadpotliowści, w przebiegu menpoauzy i chorób nowotoworowych.

Szałwia jest skutecznym rozwiązaniem w nadpotliwości uogólnionej, gdy zastosowanie zabiegów na skórę jest niemożliwe.
Wielu pacjentom pomagają również kąpiele z dodatkiem ziół (rumianek, szałwia, kora dębu), które ograniczają wytwarzanie potu i mają działanie przeciwbakteryjne.

 

Profilaktyka nadpotliwości

Unikajmy sytuacji powodujących namierne wydzielanie potu: stres, gorące lub bardzo pikantne potrawy, przegrzewanie organizmu. Stosujmy bieliznę z naturalnych włókien. Dbajmy o higienę: kąpiel (prysznic) dwa razy dziennie w niezbyt gorącej wodzie. Stosujmy dezodoranty. Kontrolujmy masę ciała, dbajmy o prawidłowy poziom cukru w organizmie.

 

Zioła do stosowania zewnętrznego

Szałwia – rumianek – mięta – kora dębu. Każde z tych ziół możemy stosować oddzielnie lub w mieszance, którą możemy sporządzić samodzielnie, mieszając równe części z każdego zioła. Przygotowanie do kąpieli czy moczenia stóp polega na zalaniu wrzątkiem 8 łyżek mieszanki na około 3 l wody, całość utrzymać we wrzeniu przez 5 min, po 15 min przecedzić. W otrzymanym odwarze moczymy nogi lub wlewamy go do wanny i uzupełniamy wodą do kąpieli.

 

Zioła do stosowania wewnętrznego

Szałwia – rumianek – melisa. Połączenie tych trzech ziół będzie skutecznym rozwiązaniem dla wielu osób z nadpotliwością. Mieszankę zalewa się wrzątkiem i pozostawia na 10-15 min. W początkowej fazie leczenia pijemy 3 szklanki dziennie; gdy objawy będą łagodniejsze, zmniejszamy dawkę. W aptece ziołowej dostępne są również preparaty z szałwią w tabletkach, co ułatwia stosowanie.

 

mgr farm. Krzysztof Wódkowski