Do nieswoistych zapalnych chorób jelit najczęściej zalicza się wrzodziejące zapalenie jelita grubego i chorobę Leśniowskiego-Crohna. Są to choroby o przewlekłym przebiegu, które cechują nawracające zaostrzenia objawów i remisje. Najwięcej chorych mieści się w wieku 15-25 i 56-60 lat. Choroby występują z podobną częstotliwością u obu płci. Częstość występowania jest skorelowana ze stylem życia, jaki dominuje w populacji. Na świecie obserwuje się stale rosnącą liczbę chorych, a rozpoznania dotyczą coraz młodszych pacjentów, nawet dzieci.

Wrzodziejące zapalenie jelit

Wrzodziejące zapalenie jelit rozwija się głównie w obrębie błony śluzowej jelita, pierwsze objawy mogą się pojawiać w odbytnicy. Zmiany zapalne są rozlane, przekształcają się w bolesne owrzodzenia. Choroba może ujawnić się nagle, najczęstsze objawy to krwawienie i biegunka, co prowadzi do odwodnienia. Ze względu na ryzyko onkologicznych powikłań, pacjenci powinni być objęci stałą opieką lekarską i diagnostyką, zwłaszcza w razie powikłań ze strony wątroby i dróg żółciowych.

Choroba Leśniowskiego-Crohna

Choroba Leśniowskiego-Crohna rozwija się w jelicie cienkim, ale może rozwinąć się także na innych odcinkach przewodu pokarmowego, w niskich odcinkach jelita grubego, w jamie ustnej. Charakterystycznym obrazem są odcinkowe zmiany zapalne, przedzielone zdrowymi fragmentami jelit. Zmianom tym mogą towarzyszyć obrzęki i owrzodzenia. U pacjentów pojawia się osłabienie, bóle brzucha, nierzadko mylone z zapaleniem wyrostka robaczkowego i oczywiście biegunka. 

Przyczyny zachorowań

Nie można wskazać jednej przyczyny zachorowań. Ich występowaniu sprzyjają predyspozycje genetyczne, nieprawidłowe funkcjonowanie układu immunologicznego i różnorodne czynniki, np. palenie tytoniu. Choroba Leśniowskiego-Crohna występuje przede wszystkim w wysoko rozwiniętych krajach Europy Zachodniej i Ameryki Płn., co sugeruje związek z dietą i trybem życia. Największą uwagę skupiają obecnie zaburzenia mikrobioty jelitowej.
Barwniki, konserwanty, środki zagęszczające, emulgatory, obecne w przetworach mięsnych azotany, a także inne stosowane w żywności substancje, mogą zaburzać równowagę mikrobiologiczną jelit, prowadząc do uszkodzenia nabłonka jelitowego.

Profilaktyka

Profilaktyka- mimo nieznanych do końca przyczyn nieswoistych, zapalnych chorób jelit
– jest oczywista:

• przestań palić papierosy;
• zadbaj o regularną aktywność fizyczną;
• unikaj stresu, pamiętaj o wypoczynku;
• w diecie unikaj produktów, po których czujesz się gorzej (biegunka, bóle brzucha);
• stosuj produkty świeże i dobrej jakości, by uniknąć zakażeń i zaburzeń naturalnej mikroflory;
• ogranicz ilość spożywanego mięsa, eliminuj niskiej jakości wędliny;
• ogranicz cukier i słodycze; jedz dużo świeżych owoców i warzyw;
• włącz do diety produkty kiszone; zwiększ w diecie ilość ryb morskich, zawierających kwasy omega-3;
• staraj się, by w diecie znalazły się składniki prebiotyczne, które wspomagają prawidłową florę jelitową: warzywa, zioła, kasze, produkty kiszone;
• unikaj potraw smażonych, nadmiaru ostrych przypraw, czosnku, cebuli, gorczycy, chrzanu i produktów wzdymających.

Działanie surowców roślinnych w leczeniu nieswoistych chorób jelit

Prebiotyczne

Ważnymi surowcami prebiotycznymi są korzeń mniszka lekarskiego i korzeń cykorii. Nie tylko dostarczają substancji cennych dla flory jelitowej, ale też pobudzają wydzielanie żółci, wspomagając wątrobę i drogi żółciowe.

Przeciwzapalne i gojące

Surowce przeciwzapalne i wspomagające gojenie łagodzą przebieg zapaleń i skracają czas ich trwania.
Koszyczek rumianku jest zalecany w zaburzeniach trawienia, biegunkach, nieżytach żołądka, w stanach zapalnych błon śluzowych, łagodzi dolegliwości pęcherzyka żółciowego i wątroby. Zewnętrznie rumianek jest stosowany do okładów i przemywań trudno gojących ran.
Ziele dziurawca przyspiesza gojenie ran i podrażnień, również w obrębie błony śluzowej przewodu pokarmowego. Działa żółciopędnie i żółciotwórczo, uspokajająco i rozkurczowo. Surowiec jest zalecany m.in. w chorobach wątroby i stanach zapalnych jelita grubego.

Ściągające, przeciwbiegunkowe

Zmniejszają nasilenie biegunek, działają ściągająco, zmniejszają obrzęk błon śluzowych, wiążą substancje śluzowe i toksyny bakteryjne, hamują namnażanie patologicznej flory w jelitach. Kora dębu to środek zapierający i przeciwzapalny. Odwary z kory działają obkurczająco na rozszerzone naczynia błon śluzowych, łagodząc stan zapalny i przekrwienie.
Liść szałwii lekarskiej zawiera olejek szałwiowy o właściwościach antyseptycznych, ściągających, przeciwzapalnych, pobudza wydzielanie soków trawiennych. Łagodzi stany zapalne, działa przeciwbiegunkowo, hamuje namnażanie bakterii patogennych oraz drobne krwawienia. W stanach zapalnych jelit cenna jest herbata zielona, o dużej zawartości flawonoidów i garbników. Wykazuje łagodne działanie przeciwbiegunkowe, przeciwbakteryjne i uszczelniające naczynia krwionośne, hamuje nadmierny rozrost flory bakteryjnej, wspierając bakterie kwasu mlekowego. Owoc borówki czernicy to tradycyjny surowiec przeciwbiegunkowy, o łagodnym działaniu ściągającym i antyseptycznym, wpływającym korzystnie na mikrokrążenie.
Związki czynne w surowcu sprzyjają odbudowie flory jelitowej, zaburzonej np. zatruciem pokarmowym lub antybiotykoterapią. Podobne, lecz słabsze właściwości wykazują owoce borówki amerykańskiej.

Ułatwiające trawienie

Zioła spazmolityczne łagodzą ból związany ze skurczem mięśniówki gładkiej przewodu pokarmowego, a wiatropędne hamują wzdęcia, zmniejszają uczucie dyskomfortu i ułatwiają trawienie.
Poza korzeniem mniszka i cykorii, koszyczkiem rumianku i zielem dziurawca, zastosowanie mają tu: owoc kopru włoskiego (zawiera olejek eteryczny o łagodnym działaniu rozkurczowym, łagodzącym wzdęcia), owoc kminku (tradycyjny środek wiatropędny, spazmolityczny), liść pokrzywy zwyczajnej (wykazuje łagodne właściwości ściągające i przeciwbiegunkowe).

Uspokajające

Jednym z czynników sprzyjających zaostrzeniom choroby jest stres. Trzeba włączyć do terapii surowce uspokajające; tym bardziej, że wykazują one również korzystne działania w obrębie przewodu pokarmowego.
Korzeń kozłka lekarskiego to dobrze tolerowany, skuteczny surowiec uspokajający i ułatwiający zasypianie. Zwiększa wydzielanie żółci i łagodzi stany skurczowe przewodu pokarmowego. Liść melisy lekarskiej to surowiec uspokajający, o łagodnym działaniu, stosowany również jako środek żółciopędny, wspomagający trawienie i rozkurczający, wpływający korzystnie na florę jelitową.

W związku z różnorodnością objawów nieswoistych, zapalnych chorób jelit i indywidualnym przebiegiem chorób z tej grupy, w doborze surowców i preparatów zielarskich należy się kierować zasadą analogiczną jak w doborze składników diety: jeśli po zastosowaniu produktu wystąpią dolegliwości zamiast poprawy, należy po prostu zaprzestać jego stosowania…

dr n. farm. Piotr Kaczmarczyk – artykuł ukazał się w poradniku Naturalnie Zdrowi nr 11/2019